De finance professional met ambitie voor een commissariaat doet er goed aan zijn persoonskenmerken leidend te laten zijn en niet alleen zijn branchekennis en ervaring. De cultural fit blijkt namelijk een belangrijke succesfactor te zijn in de bemiddeling van commissarissen en toezichthouders. Dit bleek tijdens een ronde tafel gesprek Toezichthouder bij culturele organisaties op de eerste Commissarissen Top die op 6 juli 2021 werd gehouden.
Met jarenlange ervaring op executive niveau denken eindverantwoordelijk finance professionals vaak aan een volgende logische stap in hun loopbaan: een commissariaat. Maar wie denkt dat branchekennis en de jarenlange ervaring daarvoor voldoende zijn, vergeet iets. Een commissaris komt in situaties en staat voor dilemma’s waarin juist levenservaring en individuele persoonskenmerken er meer toe doen. Bij een culturele instelling moet je bijvoorbeeld goed kunnen omgaan met publieke opinie en de invloed van stakeholders, terwijl bij een ‘gewoon’ bedrijf weer een beroep gedaan wordt op andere vaardigheden.
Als partner van de Commissarissen Top, vroeg directeur Albert Allmers van FinanceFactor Joop Saan zijn ervaringen te delen. Saan is voorzitter van de Raad van Toezicht van dierentuin ARTIS. De context en dynamiek in deze organisatie zijn anders dan in het bedrijfsleven. Wat betekent dit voor het type bestuurder en toezichthouder?
Uit ervaring weet Allmers dat de eisen die aan een commissaris gesteld worden, hoog zijn. Hij bemiddelt regelmatig leden van een Raad van Commissarissen of Raad van Toezicht (RvC/RvT). De taken en verantwoordelijkheden van een commissaris en toezichthouder worden steeds zwaarder en de risico’s rond aansprakelijkheid en reputatie nemen toe, zeker wanneer organisaties in uitdagende omstandigheden terecht komen.
Invloed stakeholders
“ARTIS is van iedereen, althans zo wordt het gevoeld,” zegt Saan. “Dit heeft effect op de RvT en de beslissingen die genomen worden. Als RvT lid word je weliswaar geen publieke eigendom, maar de – soms extreme – meningen in de samenleving plaatsen directie en RvT met recht ‘In the line of Fire’, (het thema van de Commissarissen Top, red.). De dierentuin heeft een hoog knuffelgehalte, zowel jong als oud is begaan met het lot van de dieren en kijkt over de schouder mee met het bestuur. De recente ontwikkelingen rondom de huisvesting van de leeuwen (dreigend vertrek a.g.v. gebrek financiën voor aanpassing dierenverblijf, red.) illustreren dat de publieke opinie enorme invloed heeft op de bedrijfsvoering.”
Een tweede verschil met profit bedrijven is dat bij culturele instellingen de invloed van stakeholders groter is. De exploitatie van ARTIS draait op publiek geld middels subsidie van de gemeente Amsterdam. Waar het allang niet meer gebruikelijk is dat een geldgever zich bemoeit met de dagelijkse gang van zaken, geldt dat niet voor ARTIS en kent zij vele ‘coaches aan de zijlijn’. De rolvastheid van de directeur bepaalt in hoge mate het gezag en de invloed van stakeholders.
Expertise en ondernemerschap
De opdracht aan de RvT is ARTIS gezond te maken, te houden en toekomstbestendig te maken. In de samenstelling van de RvT moeten de daarvoor benodigde competenties terugkomen. Wie oppert om ‘als je je sleutels kwijt bent, onder de lantaarnpaal te gaan kijken want daar is licht’, is misschien niet degene die een RvT nodig heeft. Wel mensen die verder in de toekomst kijken en alternatieve, niet voor de hand liggende beslissingen durven te nemen. Specialistische kennis en ondernemerschap. Inhoudelijke expertise (bij ARTIS bijvoorbeeld een bioloog) kan juist beter in de directie of diens managementteam vertegenwoordigd zijn, meent Saan. Een toezichthouder met inhoudelijke kennis moet waken niet op de stoel van het management te gaan zitten en deze voor de voeten te lopen.
Allmers bemiddelt met name professionals met een financiële achtergrond. Leidend daarbij is het drijfveren profiel van de professional. Vanuit waarden wordt bekeken welke voorkeursrol iemand inneemt in het team van de RvC en of hier ook de behoefte ligt. Wat hem betreft bestaat een goede RvC/RvT uit deelnemers die complementair zijn aan elkaar. Niet alleen in ervaring en achtergrond, maar juist ook in persoonskenmerken.
De RvT is nauw betrokken bij de werving van het bestuur. ARTIS zocht een ondernemende directeur, bij voorkeur een (ex) DGA. Verondersteld werd dat een voormalig DGA opereert als ware het zijn bedrijf. Hij durft beslissingen te nemen zonder alles uitgekauwd te hebben en voelt elk besluit in zijn achterzak. Het pakte anders uit, want de huidige directeur komt van McKinsey en past niet in het opgestelde profiel. “Ik zag mogelijkheden en vond de mix van persoonseigenschappen belangrijker dan de mix van competenties”, vertelt Saan. “Omwille van zorgvuldigheid werd ook een executive search bureau ingeschakeld. Van daaruit werden kandidaten aangeboden met aansluiting op het profiel zoals ervaring in de sector en een relevant netwerk. Toch werd de a-typische kandidaat benoemd. In het proces met de RvT dwong ik mijzelf om te doen wat niet voor de hand lag en ruimte te geven aan dat andere karakter en the unspeakable te benoemen. Met goed resultaat.”
Allmers: “Executive search bureaus houden soms te veel vast aan het juiste CV en kijken te weinig naar de cultural fit. Om een volledig beeld te krijgen van de cultuur en kernwaarden van de organisatie en de behoefte in kaart te brengen, voeren wij bij FinanceFactor gesprekken met toekomstige stakeholders van het te werven RvC lid. Met deze complete informatie creëren wij een duurzame verbinding, die situationeel ‘out of the box’ is. Een die ontstaat vanuit de mens en dan pas vanuit eventuele ervaring. Zo leveren we als executive search bureau toegevoegde waarde door vanuit onze kennis van de professional toch met elkaar in gesprek te gaan, ook als deze geen relevante branche ervaring meebrengt.”
Prima donna
Het organiseren van tegenspraak is ook een verantwoordelijkheid van de voorzitter van de RvT. Kunst- en cultuurinstellingen worden vaak bemand door prima donna’s als bestuurder, meent Saan. Als een voorzitter daar niet tegen in kan gaan, raakt de organisatie daaronder gefrustreerd. Een voorzitter is verantwoordelijk voor de agenda, de voortgang en het aanspreken op gedrag. Kon Saan dat 30 jaar geleden ook al? “Nee, ouder worden heeft een voordeel,” zegt hij. “Het ontwikkelen en meebrengen van levenswijsheid is misschien wel de meest belangrijke eigenschap van een commissaris. In combinatie met jezelf kennen en weten wie je bent als commissaris.”
“Eindverantwoordelijke finance professionals die de ambitie hebben door te groeien naar een RvC rol adviseer ik een commissarissen opleiding te volgen,” zegt Almers. “Thema’s als kennis van corporate governance stelsels en praktijken, inzicht in de processen van besluitvorming en boardroom dynamics en antwoord op de vraag ‘wie ben jij als commissaris?’ gaven mij een brede basis voor een professionele invulling van mijn commissariaten. Ook de stap naar een commissariaat is onderdeel van een leven lang leren.”
Tijdens deze eerste Commissarissen Top stond de veranderende rol van de commissaris centraal. Het thema ‘In the Line of Fire’ was een mooie metafoor om in te gaan op onderwerpen zoals digitale transformatie, crisismanagement, communicatie en waardevolle betrokkenheid van de commissaris zonder management voor de voeten te lopen.
FinanceFactor heeft de Commissarissen Top mede mogelijk gemaakt. Als partner organiseerde zij de ronde tafel sessie Toezichthouder bij culturele organisaties met een inleiding door Joop Saan, voorzitter van de Raad van Toezicht van ARTIS.